W minionym roku na łamach naszej gazety prezentowaliśmy dwory i pałace powiatu grodziskiego. W tym roku pragniemy rozszerzyć go o charakterystyczne budowle naszej okolicy. Zaczynamy od budynku oddanego mieszkańcom w ostatnich dniach – Raszyńskiej Austerii.
Po wielu latach starań włodarzy Raszyna udało się przywrócić dawną świetność jednemu z najważniejszych zabytków w regionie, jakim jest Austeria. Będzie ona miała jednak inne funkcje niż te, do których została stworzona pod koniec XVIII w. Dziś budynek udostępniony jest mieszkańcom i stanowi centrum kulturalne. A jak to było kiedyś?
Niegdyś Raszyn stanowił jedną całość z Falentami, z którymi współtworzył Ziemię Raszyńską. To jedne z najstarszych miejscowości położonych w Kotlinie Warszawskiej, geograficznej krainie Mazowsza, a wskazują na to licznie odkryte wykopaliska, pochodzące nawet z IX w. p.n.e. Pierwsza wzmianka o tym terenie, na którym już wtedy znajdował się kościół, widnieje w dokumentach z 1395 r. Świetność majątku przypada jednak na XVI w., kiedy zarządzał nim senatorski ród Opackich. Zygmunt Opacki i jego syn Wojciech w 1654 r. dokończyli budowę murowanego kościoła, a syn Olbracht ufundował dwa ołtarze, zdobną ambonę, dzwonnicę i otoczył posiadłość murem. Sama Austeria powstała w latach 1784-1790 za sprawą ówczesnego posiadacza majątku Piotra Teppera Starszego – zamożnego, warszawskiego bankiera. Zaprojektował ją jeden z najwybitniejszych architektów okresu stanisławowskiego – Szymon Bogumił Zug jako fragment klasycystycznego kompleksu w centrum miasta przy placu pełniącym funkcje niewielkiego rynku. Przeprowadzone badania archeologiczne wskazują jednak, że budynek częściowo może być historycznie starszy, bo powstał na fundamentach, piwnicach czy ścianach budynków mogących pochodzić z XVI w.
Austeria wybudowana została na planie prostokąta, jest piętrowa, dziewięcioosiowa, murowana z cegły i posiada tynki wapienno-piaskowe. W elewacji frontowej na środku znajduje się trójosiowy ryzalit, a w elewacji zachodniej parterowa dobudówka. Do naszych czasów zachowały się również niektóre detale architektoniczne takie, jak cokół, profilowany gzyms, opaski okienne czy murek attykowy i dobudowany balkon w części ryzalitowej. Częściowo zachowała się również stolarka drzwiowa i okienna oraz oryginalne schody. Z kolei w pomieszczeniach znaleziono nielicznie zachowane detale sztukatorskie.
Początkowo obiekt miał pełnić funkcję ratusza. Z kronik dowiadujemy się, że w 1809 r., w czasie bitwy pod Raszynem stacjonował tu sam ks. Józef Poniatowski. W XIX w. przeznaczenie budynku zostało jednak zmienione. Sprzyjała temu lokalizacja – bliskość świątyni oraz położenie wzdłuż starego traktu z Warszawy do Krakowa oraz z Warszawy do Wrocławia. Mieścił się tu zajazd pocztowy, którego główną część stanowiła sala taneczna, a resztę pomieszczeń apartamenty i pokoje dla gości. W górnej części na piętrze nad przybudówką planowano również salę bilardową, ale ta część została zburzona i do dziś się nie zachowała. Wokół Austerii powstały poczta konna, wozownia ze stajniami i kramy kupieckie, a także nieistniejące już kuźnia i młyn wodny. Całość stanowiła początek założenia miejskiego, gdzie w drodze do stolicy podróżni mogli przenocować, zjeść, a nawet uczestniczyć w zabawach tanecznych. Z czasem pomieszczenia były wielokrotnie przebudowywane i dostosowywane do bieżących potrzeb. Była tu m.in. apteka, biblioteka, szkoła, urząd gminy Falenty, sąd i komenda policji z aresztem oraz straż pożarna. Potem budynek przekształcono na mieszkania, z których korzystali urzędnicy i nauczyciele, a w ostatnim czasie były to mieszkania komunalne.
Austeria została objęta ochroną konserwatorską w 1962 r., a w 2005 r. do rejestru zabytków wpisano również pozostałe budynki należące do kompleksu oraz dziedziniec położony w bezpośrednim sąsiedztwie rezerwatu przyrodniczego „Stawy Raszyńskie”. Niestety, w 2012 r. większość budynków uległa zniszczeniu w pożarze. Zespół był już nieużywany i powoli niszczał. Obecnie zajazd jest po generalnym remoncie, który pod okiem Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i archeologów przeprowadził Urząd Miasta. W rewitalizacji pomogły również dokumenty sporządzone przez architekta Zuga, które szczęśliwie zachowały się do dziś. W latach 2017-2020 przeprowadzono pierwszy etap rewitalizacji, w którym uwagę skupiono na budynku Austerii, gdzie znajduje się Urząd Stanu Cywilnego i Izba Pamięci. W drugim etapie rewitalizacji poddawane zostaną wozownia, kramy i poczta. W lipcu obiekt został udostępniony mieszkańcom jako Centrum Integracji Społeczno-Kulturalnej. Cały kompleks stanowi jedność jako zespół przyrodniczo-rekreacyjny wraz z pobliskim rezerwatem, ścieżką edukacyjną, kościołem i pałacem w Falentach.
To może Cię zainteresować: